Sau hơn một năm tham vấn ý kiến các bộ, ngành, Bộ Công Thương đã đưa ra bản dự thảo đầu tiên quy định về tiêu chí dán mác “made in Vietnam” cho hàng sản xuất trong nước lưu thông nội địa. Theo đó, hàng hóa của Việt Nam gồm hàng thuần túy sản xuất trong nước (khoáng sản, cây trồng, vật nuôi…) và hàng hóa không có xuất xứ thuần túy hoặc không được sản xuất toàn bộ tại Việt Nam. 

Trường hợp hàng có xuất xứ không thuần túy được xác định dựa trên các tiêu chí về chuyển đổi mã số hàng hóa (mã HS), hoặc hàm lượng giá trị gia tăng dựa trên các yếu tố như nguyên liệu đầu vào, chi phí sản xuất, chi phí nhân công, chi phí nhà xưởng… 

Ông Trần Thanh Hải – Phó cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) lấy ví dụ, bột mỳ nhập khẩu từ nước ngoài thì không được coi là hàng hóa của Việt Nam nhưng sau khi đưa vào nhà máy, trải qua công đoạn chế biến để thành sản phẩm cuối cùng là bánh quy. Bánh quy đó trở thành một loại hàng hóa mang mã số khác, có tính chất thay đổi khác hẳn với bột mỳ nên đáp ứng tiêu chí “chuyển đổi mã số hàng hóa ” và được coi là hàng hóa của Việt Nam. 

Với công thức tính Bộ Công Thương đưa ra, hàng có xuất xứ Việt Nam hoặc sản xuất tại Việt Nam phải có tỷ lệ giá trị gia tăng nội địa tối thiểu là 30%. Tuy nhiên đây chỉ là điều kiện đủ, và điều kiện cần là hàng hóa này phải vượt qua công đoạn gia công đơn giản. 

Nghĩa là, một mặt hàng sẽ không được coi là “made in Vietnam” nếu có tỷ lệ nội địa hóa dưới 30% và chỉ trải qua khâu gia công đơn giản ở Việt Nam như thay đổi bao bì đóng gói, dán lên sản phẩm hoặc bao gói sản phẩm nhãn hiệu, hoặc lắp ráp đơn giản các bộ phận để tạo nên sản phẩm hoàn chỉnh… 

Công nhân lắp ráp tivi tại nhà máy của Asanzo. Ảnh: Trung Sơn

Ông Trần Thanh Hải cho biết, việc thiếu vắng các quy định khiến nhiều tổ chức và cá nhân lúng túng khi muốn ghi chính xác nước xuất xứ trên nhãn sản phẩm. Ở chiều ngược lại, một số mặt hàng chỉ trải qua các công đoạn gia công, lắp ráp, chế biến đơn giản nhưng cũng gắn nhãn “sản xuất tại Việt Nam”.

Ở góc độ minh bạch thông tin và đảm bảo quyền lợi cho người tiêu dùng, việc đưa ra tiêu chí thế nào là hàng sản xuất tại Việt Nam, theo bà Nguyễn Thị Thu Trang – Giám đốc Trung tâm WTO và hội nhập (VCCI), là cần thiết. Một số doanh nghiệp lợi dụng khi nhập khẩu toàn bộ nguyên liệu, sản xuất nước ngoài và chỉ làm công đoạn cực kỳ đơn giản nhưng vẫn dán nhãn hàng Việt Nam. Thậm chí có tình trạng nhập nguyên chiếc rồi xé nhãn mác nơi xuất xứ và gắn mác “made in Vietnam”.

Tuy nhiên, điều khiến nữ chuyên gia băn khoăn là doanh nghiệp có thể khó khăn khi phải thêm thủ tục chứng minh tỷ lệ gia tăng nội địa, chứng minh quá trình gia công, lắp ráp trong nước không phải là các chu trình giản đơn. 

“Trước nay không quy định, cứ sản xuất rồi tự dán nhãn hàng Việt Nam và tự chịu trách nhiệm, nhưng khi có quy định thì mọi thứ sẽ khác. Có thể sẽ minh bạch hơn nhưng cũng có thể khó khăn hơn với doanh nghiệp”, Giám đốc Trung tâm WTO nêu quan điểm.

Về điều này, ông Trần Thanh Hải khẳng định, dự thảo Thông tư không quy định bất kỳ một thủ tục hành chính mới nào, cũng như không làm phát sinh thêm chi phí cho doanh nghiệp.

“Quy định ghi nhãn hàng hóa và công bố nước xuất xứ trên nhãn hàng hóa đã từ lâu theo quy định của Nghị định 43. Thông tư lần này chỉ giúp loại bỏ các trường hợp vô tình hay cố tình vi phạm thông tin về nước xuất xứ. Các doanh nghiệp chân chính sẽ không phải đối diện với nguy cơ cáo buộc “gian lận xuất xứ”, tránh được rủi ro kiện tụng và mất uy tín với người tiêu dùng”, vị này nói.

Phó cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu cũng cho rằng, những quy định đưa ra lần này sẽ giúp loại bỏ dần tình trạng hàng nhập khẩu nhập nhèm “đội lốt” hàng Việt Nam.

Ở góc độ khác, Luật sư Phạm Duy Khương – Giám đốc Công ty SB Law góp ý, việc đưa ra một bộ tiêu chí hàng “made in Vietnam” cho tất cả loại hàng hoá là chưa cần thiết. Thay vì làm một bộ quy chuẩn mọi mặt hàng thì Việt Nam cần ưu tiên vào một số nhóm cụ thể. Đây là các nhóm hàng đặc thù, là lợi thế của Việt Nam. Còn lại những nhóm hàng khác có thể nghiên cứu sau.

Vị luật sư này cũng cho rằng trong khi chờ một bộ tiêu chuẩn về hàng “made in Vietnam” tiêu thụ trong nước, vấn đề quan trọng nhất vẫn là ý thức trách nhiệm của chính doanh nghiệp với mỗi sản phẩm của mình.

“Dù doanh nghiệp có ghi xuất xứ hàng hóa ra sao, có đẳng cấp, có công nghệ như thế nào đi chăng nữa mà người tiêu dùng không chấp nhận thì doanh nghiệp cũng không bán được hàng. Và nếu có gian lận, người tiêu dùng sẽ sẵn sàng tẩy chay”, ông Khương nhấn mạnh.